Lướt sóng chứng khoán: kỷ luật quan trọng hơn tài năng

Ngày Lượt xem: 16

Tôi còn nhớ rất rõ cảm giác buổi sáng đầu tiên ngồi trước màn hình giao dịch. Tim đập thình thịch, tay hơi run khi nhấn nút mua. Thời điểm đó là giữa năm 2009. Cảm giác nhìn bảng điện nhảy liên tục rất dễ gây nghiện: xanh một nhịp thì tự tin, đỏ một nhịp thì tim đập nhanh, và chỉ cần một cây nến rút chân là mọi niềm tin lại quay về. Một vài lệnh chốt lãi thành công và tôi nghĩ mình đã sẵn sàng để chinh phục thị trường chứng khoán bằng những giao dịch ngắn hạn. Nhưng thực tế phũ phàng hơn nhiều – tài khoản của tôi giảm 20% chỉ sau 2 tháng.

Nhưng đó cũng là lúc tôi bắt đầu nghiêm túc học hỏi. Và hôm nay, tôi muốn chia sẻ với bạn những gì tôi ước mình đã biết từ ngày đầu tiên.

1. Lướt sóng không phải là trò may rủi

Có một điều tôi phải nói thẳng ngay từ đầu: đầu cơ ngắn hạn không phải là cờ bạc như suy nghĩ của nhiều người, nhưng cũng không phải là con đường dễ dàng để đạt đến sự giàu có. Nó là một nghề đòi hỏi kỹ năng, kỷ luật và sự kiên nhẫn đến mức tôi tự hỏi liệu phương pháp này có xứng đáng để theo đuổi không.

Lướt sóng là trò chơi của xác suất, bạn không cần là nhà tiên tri. Tôi đã mất nhiều năm mới thực sự hiểu câu này. Bạn không cần đúng với mọi lệnh giao dịch. Thực tế, ngay cả những trader giỏi nhất mà tôi biết cũng chỉ có tỷ lệ thắng khoảng 50-60%. Bí mật nằm ở chỗ: lãi đủ lớn khi đúng, lỗ nhỏ khi sai.

Tôi có một người bạn từng khoe với tôi rằng anh đi lệnh chuẩn 80%. Nghe có vẻ ấn tượng phải không? Nhưng khi tôi xem lịch sử giao dịch của anh, tôi choáng váng. Những lệnh thắng, anh chỉ kiếm được 1-5%. Còn những lệnh thua? Là những lệnh -15% đến -20%. Cuối quý, tài khoản của anh vẫn âm.

Bạn đã từng rơi vào tình huống tương tự chưa?

Lợi nhuận trong lướt sóng đến từ hai yếu tố: (1) biến động giá trong ngắn hạn, và (2) khả năng thực thi kỷ luật tốt hơn số đông. Và tin tôi đi, yếu tố thứ hai quan trọng hơn nhiều.

2. Ba kẻ thù lớn nhất của trader

Qua những năm tháng, tôi nhận ra ba điều có thể phá hủy bất kỳ chiến lược giao dịch nào:

1) Thiếu thanh khoản. Trong ngắn hạn, thanh khoản quan trọng ngang ý tưởng, nó như hơi thở của thị trường. Vì bạn có thể đúng xu hướng nhưng vẫn thua vì không thoát được lệnh.

Nguyên tắc thực chiến:

  • Chỉ giao dịch mã thanh khoản tốt để vào/ra nhanh.
  • Giá tăng đi kèm volume tăng thường “uy tín” hơn giá tăng lẻ loi.
  • Volume đột biến: thường báo hiệu có dòng tiền lớn hoặc có câu chuyện sắp xảy ra.
  • Tránh penny/siêu đầu cơ thanh khoản kém nếu bạn chưa giàu kinh nghiệm: dễ bị kéo-xả, và khó thoát khi giá đảo chiều.

2) FOMO (Fear of Missing Out) – Cảm giác “sợ bỏ lỡ” này nguy hiểm hơn bạn nghĩ. Mỗi khi thấy một mã tăng mạnh, bản năng thúc giục bạn nhảy vào ngay. Tôi đã học được cách nhìn nhận lý trí: nếu tàu đã chạy xa, hãy để nó đi. Luôn có chuyến tàu khác.

3) Margin dùng sai thời điểm – Đòn bẩy là con dao hai lưỡi. Nó có thể nhân đôi lợi nhuận, nhưng cũng có thể xóa sổ tài khoản của bạn chỉ sau một cú sập. Bạn chỉ nên dùng margin khi thị trường rõ xu hướng và bạn hoàn toàn tự tin + kỷ luật với setup của mình.

3. Nghệ thuật đọc biểu đồ

Nếu thanh khoản là hơi thở, thì phân tích kỹ thuật chính là ngôn ngữ của thị trường. Và giống như học một ngôn ngữ mới, bạn cần thời gian để thành thạo. Mỗi cây nến đều biết kể câu chuyện. Một cây nến búa ở đáy? Có thể là tín hiệu đảo chiều. Một mô hình vai đầu vai? Cảnh báo xu hướng giảm sắp đến.

   ➢ Những công cụ không thể thiếu

  • Moving Average (MA) – Đơn giản nhưng mạnh mẽ. Tôi thường dùng MA20 và MA50. Khi giá cắt lên trên MA20 với volume tăng, đó thường là tín hiệu tốt để vào lệnh.
  • RSI (Relative Strength Index) – Chỉ báo yêu thích của tôi để xác định vùng quá mua/quá bán. Nhưng đừng dùng nó một cách máy móc. Tôi đã từng thấy RSI trên 70 (vùng quá mua) nhưng giá vẫn tiếp tục tăng thêm 30%. Thị trường mạnh không cần tuân theo quy tắc.
  • Support và Resistance – Đây không phải là những đường thẳng hoàn hảo trên biểu đồ. Chúng là những vùng – những khu vực mà giá thường phản ứng mạnh. Tôi đã học được cách vẽ chúng không phải từ sách vở, mà từ hàng trăm lần nhìn giá phản ứng tại những điểm đó.

   ➢ Mô hình giá: câu chuyện lặp lại

Lịch sử luôn lặp lại, không phải vì giá nhớ quá khứ, mà vì tâm lý con người không thay đổi theo thời gian. Tôi từng giao dịch một cổ phiếu tạo mô hình cờ hiệu (flag pattern) hoàn hảo. Giá tăng mạnh, sau đó nghỉ ngơi trong một kênh hẹp, rồi bứt phá tiếp. Tôi vào lệnh đúng thời điểm breakout và kiếm được 20% chỉ trong ba ngày.

Nhưng tháng sau, tôi lại gặp một mô hình cờ hiệu tương tự. Lần này tôi quá tự tin, vào lệnh mà không chờ xác nhận. Kết quả? False breakout. Giá breakout giả, rồi quay đầu giảm mạnh. Tôi phải cắt lỗ 5%.

Bài học: Mô hình chỉ là xác suất, không phải chắc chắn. Bạn nên luôn chờ xác nhận – thường là volume tăng và giá giữ được trên mức breakout ít nhất một phiên.

   ➢ Đọc hiểu cấu trúc thị trường

Có một bí mật mà nhiều trader mới không biết: không phải lúc nào thị trường cũng đáng để giao dịch. Thị trường có ba trạng thái: uptrend (tăng), downtrend (giảm), và range (sideway). Tôi và các bạn sẽ kiếm được nhiều tiền nhất ở uptrend, lỗ ít nhất khi chúng ta biết đứng ngoài trong giai đoạn range.

Kiên nhẫn không phải là việc ngồi yên. Kiên nhẫn là biết khi nào nên hành động.

   ➢ Vùng giá quan trọng

Vùng tích lũy, vùng phân phối, hỗ trợ mạnh, kháng cự cứng đầu – đây là những nơi “chiến trường” thực sự xảy ra. Khi giá đến những vùng này, tôi đặc biệt chú ý đến volume và price action.

   ➢ Breakout thật và Breakout giả

Đây là phần khiến nhiều người mất tiền nhất. Một cổ phiếu vượt qua kháng cự, bạn hào hứng nhảy vào, rồi giá quay đầu đánh bạn tơi bời.

Tôi đã chứng kiến vô số false breakout. Để không mắc bẫy, tôi có một checklist trước khi tin vào bất kỳ breakout nào:

  • Volume có tăng ít nhất 1.5-2 lần trung bình 20 phiên không?
  • Giá có đóng cửa trên mức breakout không?
  • Có sự xác nhận trong phiên tiếp theo không?

Nếu thiếu bất kỳ yếu tố nào, tôi sẽ đứng ngoài và quan sát thêm. Bỏ lỡ một cơ hội sẽ tốt hơn là nhảy vào một cái bẫy.

Bạn có thường xuyên bị false breakout “đánh úp”?

4. Tâm lý thị trường: cuộc chiến thực sự

Đây là phần khó nhất mà tôi muốn chia sẻ. Thị trường ngắn hạn không phải là cuộc chiến giữa người mua và người bán. Đó là cuộc chiến giữa tham lam và sợ hãi, giữa hy vọng và tuyệt vọng. Giá cổ phiếu ngắn hạn thường bị chi phối bởi tâm lý đám đông chứ không phải là giá trị nội tại. Hiểu tâm lý giúp bạn dự đoán phản ứng của thị trường trước các sự kiện.

   ➢ Tham lam và sợ hãi

Năm 2020, trong đợt Covid vừa bùng phát, thị trường sụp đổ. Không nhiều người nhận ra được cơ hội mua khi nỗi sợ quá lớn.

Ngược lại, cuối năm 2021 khi thị trường đã tăng quá nhiều, vố số F0 vẫn tham lam muốn kiếm thêm. Họ giữ các vị thế quá lâu, không chốt lời khi cần. Kết quả? Nhiều người phải ngồi nhìn lợi nhuận bay hơi toàn bộ trong vài tuần.

Tham lam và sợ hãi – hai thứ đó đã khiến nhà đầu tư mất nhiều tiền hơn bất kỳ sai lầm phân tích nào.

   ➢ FOMO: kẻ thù thầm lặng

FOMO không chỉ là cảm giác khó chịu. Nó là một căn bệnh có thể phá hủy tài khoản của bạn.

Quy tắc của tôi: Nếu một cổ phiếu đã tăng hơn 10% trước khi tôi phân tích xong, tôi sẽ bỏ qua. Không ngoại lệ. Luôn có ngày mai, luôn có cơ hội khác.

   ➢ Theo dõi dòng tiền

Tiền thông minh luôn đi trước. Khi tiền đổ mạnh vào ngành ngân hàng, tôi biết thị trường đang kỳ vọng vào chu kỳ tín dụng. Khi tiền chạy sang cổ phiếu phòng thủ như điện, nước, thực phẩm? Đó là lúc nhà đầu tư đang lo sợ.

Bạn đừng cố gắng thông minh hơn dòng tiền. Hãy cố gắng đi cùng chiều với nó!

5. Quản trị rủi ro và kiểm soát cảm xúc

   ➢ Luôn có mốc stop-loss trước khi vào lệnh

Không có ngoại lệ. Không có “lần này khác”. Khi lướt sóng, stop-loss của tôi thường là 5-8%, tùy vào mức độ giao động của cổ phiếu. Với cổ phiếu biến động cao, tôi đặt rộng hơn một chút để tránh bị “quét”. Với cổ phiếu ổn định, tôi đặt chặt hơn.

   ➢ Không bao giờ di chuyển stop-loss xa hơn

Đây là sai lầm kinh điển. Giá chạm stop-loss, bạn di chuyển nó xuống “một chút nữa thôi”. Rồi nó chạm lại, bạn lại di chuyển. Cuối cùng một khoản lỗ 5% trở thành 20%.

Nếu stop-loss bị kích hoạt, hãy chấp nhận và thoát ra. Thị trường đang nói với bạn rằng bạn sai.

   ➢ Chỉ rủi ro 1-2% tổng tài khoản mỗi lệnh

Ví dụ với tài khoản 100 triệu, tôi chỉ chấp nhận mất tối đa 1-2 triệu mỗi lệnh. Điều này nghĩa là tôi phải tính toán position size dựa trên khoảng cách đến stop-loss.

Ví dụ: nếu tôi mua cổ phiếu ở 50,000đ với stop-loss ở 47,000đ (giảm 6%), và tôi chỉ muốn rủi ro 2 triệu (-2%), thì tôi chỉ được mua tối đa 666 cổ phiếu (tương đương 33.3 triệu vốn).

   ➢ Tỷ lệ risk/reward tối thiểu 1:2

Nếu bạn rủi ro 5% (stop-loss ở -5%), bạn phải nhắm đến mục tiêu lợi nhuận ít nhất 10%. Không đạt được tỷ lệ này? Bạn không vào lệnh.

Đây không phải là công thức thần thánh, nhưng nó sẽ giúp bạn tồn tại trên thị trường đủ lâu để học hỏi và phát triển.

   ➢ Kiểm soát tâm lý: trận chiến khó nhất

Có những ngày tôi ngồi trước màn hình, tay đặt trên chuột, nhưng không thực hiện lệnh nào. Không phải vì không có cơ hội, mà vì tôi biết tâm trạng mình đang không ổn.

Khi thua chúng ta dễ có tâm lý Revenge trading (giao dịch trả thù sau khi thua lỗ) – sẽ khiến bạn mất nhiều tiền. Cảm giác muốn “gỡ” lại số tiền vừa mất rất mạnh mẽ. Nhưng mỗi lần bạn làm thế, tôi tin bạn thường thua nhiều hơn.

Khi thắng chúng ta lại dễ có tâm lý tham lam – cũng nguy hiểm không kém. Có lần tôi kiếm được 15% trong một tuần. Thay vì chốt lời, nghỉ ngơi và chờ cơ hội sắc nét, tôi tiếp tục giao dịch với khối lượng lớn hơn. Cuối tháng, tôi chỉ còn lãi 3%.

Bạn có nhận ra mình trong những tình huống này không?

   ➢ Ghi nhật ký giao dịch: người thầy tốt nhất

Tôi có một file Excel nơi tôi ghi lại mọi giao dịch. Không chỉ là giá mua, giá bán, lãi/lỗ. Tôi còn ghi:

  • Lý do vào lệnh
  • Cảm xúc lúc đó (tự tin? lo lắng? FOMO?…)
  • Những gì tôi làm đúng
  • Những gì tôi làm sai
  • Bài học rút ra

Mỗi cuối tuần, tôi xem lại tất cả các giao dịch. Và bạn biết tôi phát hiện ra gì không? Hầu hết các lệnh lỗ của tôi đều vi phạm ít nhất một quy tắc trong hệ thống của tôi. Lệnh lỗ không phải là vấn đề nhưng lệnh lỗ không có lý do rõ ràng mới là vấn đề.

   ➢ Margin: con dao hai lưỡi

Tôi phải thành thật: tôi rất sợ margin. Không phải vì nó xấu xa, mà vì tôi đã thấy quá nhiều tài khoản bị nó phá hủy.

Margin có thể khuếch đại lợi nhuận, nhưng cũng khuếch đại sai lầm. Một người bạn của tôi – trader lâu năm – đã dùng margin để mở vị thế lớn vào một cổ phiếu đang trong uptrend mạnh. Mọi thứ đều hoàn hảo cho đến khi thị trường bước vào nhịp điều chỉnh mạnh. Anh phải bán tháo mọi thứ, mất gần 60% tài khoản.

Tôi khá dè dặt với margin và chỉ dùng tới nó khi:

  • Thị trường có xu hướng rõ ràng, nhưng không phải một xu hướng đã quá trưởng thành (giai đoạn bull muộn).
  • Tôi có ít nhất 3 tín hiệu xác nhận
  • Mức stop-loss được đặt chặt chẽ
  • Tôi hoàn toàn tỉnh táo và không có cảm xúc

Và quan trọng nhất: tôi không bao giờ dùng margin trên 50% khả năng cho vay. Nếu tôi được vay 100 triệu, tôi chỉ dùng tối đa 50 triệu.

Bạn có đang dùng margin không? Bạn đã bao giờ muốn gỡ nhanh mà dùng đến margin chưa?

6. Backtesting: thử nghiệm trước khi áp dụng

Tôi có một thói quen: mỗi khi nghĩ ra một chiến lược mới, tôi không bao giờ dùng tiền thật ngay lập tức. Tôi test nó trên dữ liệu quá khứ trước.

Backtesting không phải là hoàn hảo – thị trường trong quá khứ khác với hiện tại. Nhưng nó giúp tôi thấy được:

  • Chiến lược này hoạt động trong điều kiện nào?
  • Tỷ lệ thắng/thua ra sao?
  • Drawdown (mức thua lỗ lớn nhất) là bao nhiêu?

Một lần, tôi phát triển một chiến lược dựa trên RSI và MA. Trông rất đẹp trên giấy. Nhưng khi backtest, tôi phát hiện nó chỉ hoạt động tốt trong uptrend mạnh. Trong sideway hoặc downtrend, nó thua thảm hại.

Nhờ biết điều này, tôi chỉ áp dụng chiến lược trong đúng điều kiện thị trường. Tỷ lệ thành công tăng từ 45% lên 75%.

7. Những lưu ý thực tế

Sau nhiều năm tồn tại trên thị trường, đây là những điều tôi muốn nói với bất kỳ ai đang nghĩ đến việc đầu cơ ngắn hạn:

1) Đầu cơ ngắn hạn không phù hợp với số đông

Tôi có những người bạn khá thành công trong đầu tư dài hạn nhưng thua lỗ thảm hại khi thử lướt sóng. Đầu cơ ngắn hạn đòi hỏi:

  • Thời gian (ít nhất 2-3 giờ mỗi ngày)
  • Khả năng chịu áp lực cao
  • Kiểm soát cảm xúc tốt
  • Sự kiên nhẫn và kỷ luật cực độ

Nếu bạn có công việc toàn thời gian, có gia đình cần chăm sóc, và không thể tập trung vào thị trường hằng ngày, đầu tư dài hạn có thể phù hợp hơn nhiều. Và hiệu quả của nó chắc chắn sẽ cao hơn đấy.

2) Hãy bắt đầu nhỏ

Sai lầm lớn nhất tôi thấy ở trader mới: họ bắt đầu với vốn lớn. “Em có 200 triệu nhàn rỗi muốn lướt sóng chứng khoán.” Tôi nghe câu này rất quen tai.

Lời khuyên của tôi: Nếu lướt sóng, hãy bắt đầu với tối đa 30% vốn nhàn rỗi của bạn và tuyệt đối không dùng margin. Chấp nhận rằng lỗ giai đoạn đầu là một phần của quá trình và xem đó như học phí để mua kinh nghiệm và những bài học. Mất 2 triệu trong 10 triệu vẫn rẻ hơn rất nhiều so với mất 20 triệu trong 200 triệu, nhưng bài học thì giống nhau.

Sau 6 tháng, nếu bạn đạt được lợi nhuận ổn định, hãy tăng vốn từ từ. Đừng nóng vội!

3) Chi phí giao dịch là kẻ thù thầm lặng của trading

Phí giao dịch, thuế, lãi vay margin… Chúng ăn mòn lợi nhuận mà bạn không nhận ra.

Bài học: Đừng giao dịch quá nhiều. Mỗi lệnh phải có lý do xác đáng. Chất lượng quan trọng hơn số lượng.

4) Chấp nhận rằng đa số người chơi đều thua

Đây là sự thật mà ít ai muốn tin: theo thống kê, khoảng 80-90% trader ngắn hạn thua lỗ trong năm đầu tiên. Và khoảng 95% không thể kiếm tiền ổn định sau 3 năm.

Con số đáng sợ phải không? Nhưng tôi không nói điều này để làm bạn nản chí. Tôi nói điều này để bạn chuẩn bị tinh thần.

Những người thành công không phải là những người không bao giờ thua. Họ là những người học được cách thua ít, thắng nhiều, và tồn tại đủ lâu để trở nên giỏi hơn.

8. Vài lời khuyên cuối cùng

Không ai dám tự khẳng định mình là trader giỏi trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Thị trường này quá rộng lớn, quá phức tạp để ai đó có thể nói họ là master.

Nhưng tôi biết một điều: Những người thành công trong lướt sóng không phải là những người thông minh nhất hay may mắn nhất. Họ là những người kiên nhẫn nhất, kỷ luật nhất, và khiêm tốn trước thị trường.

Nếu bạn quyết định bước vào con đường này, hãy nhớ:

Đừng vội vàng. Thị trường không trốn đi đâu cả. Dành thời gian học hỏi, thực hành với số vốn nhỏ. Không ai trở thành trader giỏi sau một vài giao dịch.

Đừng nghe lời ai nói bạn phải làm gì, kể cả tôi. Mỗi người có phong cách riêng, mức độ chấp nhận rủi ro riêng. Tìm ra cái phù hợp với bạn.

Đừng để thị trường định nghĩa bạn là ai. Một chuỗi thua lỗ không có nghĩa bạn là người thất bại. Một chuỗi thắng lợi không có nghĩa bạn là thiên tài. Bạn chỉ đơn giản là một người đang học cách chơi một trò chơi rất khó.

Và quan trọng nhất: Hãy bảo vệ vốn của bạn như thể nó là điều quý giá nhất trên đời. Vì đối với một trader, vốn chính là mạng sống. Không có vốn, bạn không còn có thể chơi nữa.

Với những người mới, nếu bạn đang cân nhắc việc bắt đầu lướt sóng, hãy tự hỏi mình: Tôi có sẵn sàng mất 1-2 năm để học không? Tôi có đủ kiên nhẫn để thất bại hàng trăm lần trước khi thành công không? Nếu câu trả lời là có, chào mừng bạn đến với một trong những hành trình thử thách nhất nhưng cũng thú vị nhất.

Chúc bạn may mắn. Và nhớ rằng: thị trường luôn luôn đúng. Nhiệm vụ của chúng ta là học cách lắng nghe nó.